Πολιτιστικό Στέκι

Ως γνωστόν, αλλού τα κακαρίσματα κι αλλού γεννούν οι κότες. Όχι το ξεκαθαρίζω, για να μην μου το παίζεις μετά έκπληκτος και να μην με ρωτάς πού πάω και τ'ανακαλύπτω αυτά τα μέρη. Λοιπόν για να το...
ξεκαθαρίσουμε αρχής εξαρχής: καμιά φορά, το ενδιαφέρον ή το σπουδαίο είναι μπροστά στα μάτια μας, αναγνώστα. Αλλά είμαστε πολύ απασχολημένοι, υπερβολικά αφηρημένοι ή εξαιρετικά ανυποψίαστοι για να το ιδούμε και να το εκτιμήσουμε.



Και για να στο αποδείξω, απεφάσισα σήμερα να σε βολτάρω σε έναν αναπάντεχο προορισμό. Σε μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ελλάδας. Μίας πόλης που κατοικείται συνεχώς και αδιαλείπτως από τη Νεολιθική εποχή και οι πρώτες μνήμες της χάνονται στην αυγή της ιστορίας, με ξεθωριασμένους θρύλους μυθικών Βασιλέων τύπου Game of Thrones και αναφορές σε πανάρχαιους λαούς όπως οι Λέλεγες (η αγάπη μας θ'ανθίσει, Λέλεγες μέχρι η γη να σταματήσει, Λέλεγες δεν θα σ'αρνηθώ ποτέ μου, Λέλεγες τι δεν Λέλεγες Χριστέ μου!) και οι Κάρες που κατοίκησαν αυτά εδώ τα μέρη.



Μιας πόλης που το πιο πιθανό είναι πως έχεις προσπεράσει ελαφρά τη καρδία στις διαδρομές σου και μάλλον δεν έχεις μπει ποτές στην περιέργεια να την ανακαλύψεις, κάνοντας αυτήν την μικρή παράκαμψη στην Εθνική Αθηνών-Κορίνθου. Μιας πόλης που ξεύρεις ασφαλώς την ύπαρξή της, αλλά δεν έχεις ουδεμία εικόνα για το πώς στ'αλήθεια είναι.



Μίας πόλης που θα μπορούσε να προσελκύει το ενδιαφέρον επισκεπτών και νάταν τουριστικός προορισμός, αλλά που φαίνεται πως καταφέρνει να περνάει εντελώς απαρατήρητη. Χωμένη στην αδιαφορία και την άγνοια της νεοελληνικής αφασίας.



Έλα λοιπόν να περπατήσουμε μαζί, εδώ στα Μέγαρα. Και είμαι βέβαιος ότι στο τέλος αυτής της διαδρομής, θα αναθεωρήσεις πολλά πράματα.



Ε λοιπόν θα σου τ'ομολογήσω ευθαρσώς πως κι εγώ για πάρα πολλά χρόνια, δεν είχα εικόνα των Μεγάρων. Οι γνώσεις μου για την πόλη περιορίζονταν στις κάποιες αναφορές στα βιβλία ιστορίας και βεβαίως στις περίφημες κότες!



Διότι απ'όταν ήμουνα τσιπιρίκος και περνάγαμε με τους γονείς μου από αυτό το σημείο της Εθνικής, δεν τη γλίτωνα με την καμία την μνεία στα πτηνοτροφεία. Τα οποία για δεκαετίες αποτελούσαν μία από τις βασικές παραγωγικές δραστηριότητες της περιοχής.



Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια από τότες, για ν'ασχοληθώ με την πόλη και να αποφασίσω να τη γνωρίσω λίγο καλύτερα, περπατώντας την, ανακαλύπτοντας τους ρυθμούς της και διαβάζοντας πιο προσεκτικά τα πως και τα γιατί της. Όχι, δεν το γλιτώνεις το ιστορικό φλασμπάκ.



Μέχρις το 1000 π.Χ., η περιοχή ανήκε στη σφαίρα επιρροής της Αθήνας και είχε συνήθειες Ιωνικές. Εντούτοις μετά την κάθοδο των Δωριέων και την εγκατάστασή τους εδώ, η πόλη άρχισε να τσαμπουκαλεύεται και να επεκτείνει την κυριαρχία της τόσο εις βάρος της Αθήνας, όσο και της Κορίνθου. Δεδομένου ότι βρίσκονταν ανάμεσα στις δύο αυτές μεγάλες και πανίσχυρες πόλεις (σαν τα διόδια, ένα πράμα!) και ελέγχανε τα πηγαινέλα, τα Μέγαρα δεν ήσαν ιδαιτέρως αγαπητά σε καμία εξ αυτών (σαν τα διόδια, ένα πράμα!).



Αλλά το μεγάλο μαλλιοτράβηγμα έγινε για τη Σαλαμίνα. Η οποία ανήκε παλιά στους Αθηναίους, την κατέλαβαν το 640 π.Χ. οι Μεγαρείς και εντέλει ενεπλάκησαν οι δυο τους σε εικοσαετή πόλεμο για το ποιος θα την ελέγχει. Διότι μην κοιτάς σήμερα που εσύ την εσνομπάρεις: τότες η Σαλαμίνα ήταν πολύ τρέντι νησί και εκεί οργάνωναν πενταήμερες τα σχολεία και στραποπέδευε το Σταρ κάθε καλοκαίρι.



Και μπορεί σήμερα οι Μεγαρείς να φημίζονται για τα ορνιθοτροφεία τους, αλλά οι αρχαίοι κάτοικοι της πόλης δεν κάθονταν με τίποτις στ'αυγά τους. Κάθε τρεις και λίγο, σαλπάρανε για τα εξωτερικά και ίδρυαν αποικίες απ'άκρη σ'άκρη του τότε γνωστού κόσμου. Μεγαρείς βρέθηκαν να κατοικούν στη Σικελία, στην Προποντίδα και στη Συρία. Σε τόπους παντελώς ξένους. Προσδίδοντας σε αυτό το μικρό μέρος, μία οικουμενικότητα σχεδόν συγκινητική.



Σε μία από αυτές τις γεωγραφικές τους προοπτικές, οι Μεγαρείς έφθασαν στο Βόσπορο. Ιδρύοντας αρχικά τη Χαλκηδόνα στην ασιατική ακτή. Και αρκετά χρόνια αργότερα, το Βυζάντιο -ακολουθώντας κατά την παράδοση, ένα χρησμό του μαντείου των Δελφών που τους ορμήνευε να ιδρύσουν πόλη απέναντι από τους "τυφλούς" (ήτοι τους κατοίκους της Χαλκηδόνας που επέλεξαν την ασιατική ακτή, αντίς της θαυμάσιας θέσης που βρίσκεται ακριβώς απέναντί τους, στον Κεράτιο).



Τον 5ο αιώνα π.Χ., την εξουσία της πόλης κατέλαβε ο Θεαγένης, ανατρέποντας το καθεστώς των τοπικών ευγενών. Τα επόμενα χρόνια και υπό τη διακυβέρνησή του, η πόλη γνώρισε σημαντική άνθιση των τεχνών και πραγματοποιήθηκαν σημαντικά δημόσια έργα.



Για παράδειγμα, ανατέθηκε στον μηχανικό Ευπαλίνο (που τον εξεύρεις ίσως από το περίφημο Ευπαλίνειο Όρυγμα στη Σάμο), η δημιουργία υδραγωγείου και δεξαμενής για να αποκτήσει η πόλη, νερό.



Και βουαλά: αυτή είναι η επονομαζόμενη κρήνη του Θεαγένους. Μπορεί να βρίσκεται σήμερα εγκλωβισμένη ανάμεσα σε σπίτια της πόλης, αλλά ευτυχώς έχει αποκαλυφθεί από τους αρχαιολόγους σε σημαντική έκταση και μπορείς να αποκτήσεις μία αρκετά καλή εικόνα των διαστάσεών της.



Με μήκος περίπου 21 μέτρα και πλάτος κοντά στα 14, η δεξαμενή αυτή διέθετε 35 ωραιότατους κίονες με δωρικά κιονόκρανα και τροφοδοτούσε τα Μέγαρα με νερό που προερχόταν από τη θέση Ορκός, βόρεια της πόλης.



Λυπάμαι, αλλά το πιο πιθανό είναι να βρεις το χώρο κλειστό, αν έρθεις ως εδώ και θέλεις να τον επισκεφθείς. Το ίδιο συμβαίνει και αν επιχειρήσεις να πας στο Αρχαιολογικό Μουσείο, που στεγάζεται σε ένα θαυμάσιο νεοκλασικό. Ναι, φθάσαμε πάλι στα δυστυχώς και στα νάχαμε-να-λέγαμε. Διότι τα Μέγαρα επιβεβαιώνουν τον θλιβερό κανόνα: ότι οι τοπικές κοινωνίες στην Ελλάδα δεν είναι μήτε πρόθυμες, μήτε ικανές να υποστηρίξουν τις στοιχειώδεις πολιτιστικές υποδομές τους και η κεντρική διοίκηση είναι επίσης παντελώς ανίκανη να οργανώσει, να συντηρήσει και να διαφημίσει.



Βεβαίως στη φαυλότητα αυτή, υπάρχει ένας ακόμα κρίσιμος κρίκος: ο κόσμος. Που αδιαφορεί πλήρως για τέτοια μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους. Που ενδιαφέρεται μόνο να ντερλικώσει κάνα ψαράκι στην Πάχη Μεγάρων ή να ρίξει τις απλωτές του στην Κινέτα, αλλά ουδέποτε περνάει από τη σκέψη του ότι μπορεί ν'αφιερώσει ένα μισαωράκι και σε κάτι πέραν από το φραπέ και την ξαπλώστρα. Που ενίοτε σε κοιτάζει και υποτιμιτικά αν του προτείνεις να κάμει έναν τέτοιο περίπατο. Συγχύστηκα πάλι και φούντωσε το ράμφος μου!



Πού είχα μείνει; Α ναι, στον Θεαγένη. Ο οποίος ανετράπη εντέλει από τους αριστοκρατικούς κύκλους της πόλης (τα λεγόμενα "διαπλεκόμενα"), που τον εφόνευσαν το 580 π.Χ. και αποκατέστησαν την εξουσία τους. Αλλά χαϊρι δεν είδαμε και τα επόμενα χρόνια: το 307 π.Χ., η πόλη κατακτήθηκε από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, το 146 π.Χ. από τους Ρωμαίους και το 395 μ.Χ. έφθασαν εδώ οι Γότθοι και μας έκαμαν λαμπόγυαλο.



Αδυσώπητος ο Δημήτριος, αδίστακτοι οι Ρωμαίοι, μπαρμπάρικ οι Γότθοι, αλλά νομίζω θα συμφωνήσεις κι εσύ, πως μία από τις πλέον καταστροφικές δυνάμεις είναι η σύγχρονη αισθητική βαρβαρότητα. Που είναι ολόδική μας, να τη χαιρόμαστε και εις άλλα με υγεία!



Το αισθητικό εξτραβαγκάν λαμβάνει ποικίλες, μυστήριε μορφές: φινιστρίνια που βλέπουν στον ακάλυπτο, καγκελάκια με μπαρόκ διακοσμήσεις...


















Εντούτοις, το επίμονο βλέμμα θα προσπεράσει όλη ετούτη την μονστροσιτέ και θα ανακαλύψει εδώ στα Μέγαρα, ένα μεγάλο απόθεμα υπέροχων κτηρίων.



Που συνεχίζουν να διηγούνται ένα παρελθόν δύσκολο, αλλά πολύ πιο καλαίσθητο και νοικοκυρεμένο.



Ναι, τα Μέγαρα είναι ένα μέρος αναπάντεχο. Μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ελλάδας, ένας τόπος κατάσπαρτος με αρχαία, μία ιδιότυπη άσκηση ιστορικής συνέχειας.


Αλλά και ένας μη προορισμός, μία στάση που δεν κάμεις.



Ένας σταθμός στον οποίο δεν φθάνει εύκολα το δικό σου τρένο.



Αλλά που εγώ θα σου πρότεινα να επισκεφθείς και να ανακαλύψεις.



Για να συλλέξεις όλες εκείνες τις ψηφίδες που σχηματίζουν τις ουσιαστικές εντυπώσεις. Όλες εκείνες τις μνήμες που συνομιλούν με όσους τις αντιλαμβάνονται.



Το 1845, ο Αμερικάνος πρόξενος G.Α.Perdicaris γράφει για τα Μέγαρα: "...οι κάτοικοι των Μεγάρων, αντίθετα με αυτούς που κατοικούν στα χωριά της Αττικής, είναι ελληνικής καταγωγής. Τα σπίτια τους δεν μοιάζουν με αυτά των Αρβανιτών, και διαφέρουν τόσο στους τρόπους και την εμφάνιση όσο και στη γλώσσα τους. Οι άνδρες είναι αξιοσημείωτοι για την ευγενή και γεμάτη χάρη εμφάνιση τους, ενώ οι γυναίκες, αν και θέλουν εκπαίδευση για να γίνουν κυρίες της αυλής του Όθωνα, έχουν τα τέλεια χαρακτηριστικά και το “καθυποταγμένο αέρα” που παρατηρούμε σε κάποια μνημειώδη ανάγλυφα. Οι ευγενείς τους μορφές, οι καλές αναλογίες τους, και τα μεγάλα μαύρα μάτια τους αξίζουν την μελέτη του καλλιτέχνη."